Οι Νεραϊδόκυκλοι της Ναμίμπια

Από την Λίλιαν Σίμου

Μετά το θέμα με τη Θάλασσα των Άστρων στις Μαλβίδες, ενδιαφέρον έχει να ταξιδέψουμε σε ένα άλλο τόπο με μυστηριώδες περιβάλλον, στην άκρη της μεγάλης ερήμου της Ναμίμπια.

Στην περιοχή Marienflusstal στη Ναμίμπια, πολλοί κυκλικοί σχηματισμοί έχουν απασχολήσει τους επιστήμονες, για πολλά χρόνια.

Οι ντόπιοι τους αποκαλούν Νεραϊδόκυκλους και πρόκειται για ένα φυσικό, αλλά ανεξήγητο εδώ και ένα αιώνα, φαινόμενο. Αναφέρθηκαν για πρώτη φορά στην τεχνική βιβλιογραφία τη δεκαετία του 1920.

Οι σχηματισμοί αυτοί είναι κυκλικά τεμάχια στην άγονη γη με χλοώδη βλάστηση (συνήθως είδη του γένους Stipagrostis), και περιβάλλονται από ένα δακτύλιο χόρτων. Αν και αρχικά εντοπίστηκαν στην άνυδρη έρημο της Ναμίμπια, ανάλογοι σχηματισμοί βρέθηκαν το 2014 και στην έρημο της Δυτικής Αυστραλίας.

Το μέγεθός τους ποικίλει από 2 ως 12 μέτρα διάμετρο. Μελέτες δείχνουν ότι αυτοί οι κύκλοι έχουν διάρκεια ζωής περίπου 30 έως 60 ετών, αν και κάποιοι φαίνεται να είναι έως 74 ετών. Εντοπίζονται σε μία ζώνη περίπου 160 χιλιομέτρων, στην ενδοχώρα, ως νότια της Αγκόλας και μέχρι τα βορειοδυτικά του Ακρωτηρίου της Νότιας Αφρικής. Η περιοχή δεν κατοικείται και η πλησιέστερη κοινότητα είναι σε απόσταση άνω των εκατό χιλιομέτρων.

Επιστήμονες ασχολήθηκαν κατά καιρούς και είχαν τις δικές τους θεωρίες. Κάποιοι από αυτούς είναι η βοτανολόγος του Πανεπιστημίου της Πρετόρια Gretel van Rooyen, η Angelique Joubert, ο Eugene Moll, ο Norbert Juergens, ο Walter Tschinkel, οι Michael Cramer και Nichole Barger…

Οι θεωρίες των επιστημόνων ήταν, δραστηριότητα τερμιτών, φυτικές τοξίνες σε υπολείμματα μετά τον θάνατο των φυτών Euphorbia damarana, καθώς βρέθηκαν εκμαγεία τερμιτών και ένα υγρό στρώμα χώματος κάτω από τους κύκλους μέσω ραντάρ, θεωρήθηκε πως οι δημιουργοί ήταν δύο είδη τερμιτών της περιοχής. Άλλοι έθεσαν ως πιθανό αίτιο ότι οι κύκλοι ήταν η συνέπεια των μοτίβων βλάστησης που προέκυψαν φυσικά από τον ανταγωνισμό μεταξύ των χόρτων.

Η θεωρία που είχε την υποστήριξη περισσότερων ερευνητών αφορά τους τερμίτες, με την αιτιολόγηση ότι είναι το μόνο έντομο που ζει στις αντίξοες συνθήκες της συγκεκριμένης ερήμου.

Οι τερμίτες της άμμου ( Psammotermes allocerus) δημιουργούν τον Νεραϊδόκυκλο, καταναλώνοντας βλάστηση και τρυπώντας στο έδαφος σχηματίζουν το δαχτυλίδι. Ο άγονος κύκλος επιτρέπει στο νερό να διεισδύει στο αμμώδες έδαφος και να συσσωρεύεται υπόγεια, επιτρέποντας στο έδαφος να παραμένει υγρό ακόμα και κάτω από τις πιο ξηρές συνθήκες. Η ανάπτυξη του γρασιδιού γύρω από τον κύκλο προωθείται από το συσσωρευμένο νερό του εδάφους και με τη σειρά τους οι τερμίτες τρέφονται με τα χόρτα.

Μύθοι περιβάλλουν όπως είναι φυσικό τους περίεργους σχηματισμούς. Στην Ναμίμπια στους προφορικούς μύθους της φυλής Himba της περιοχής Kunene, αναφέρεται πως οι κύκλοι προκλήθηκαν από θεούς, θεία πνεύματα ή ίχνη από θεότητες της γης. Κάποιοι μάλιστα τους αποδίδουν μαγικές δυνάμεις. Οι Himba σε κάποια παραλλαγή της παράδοσης, θεωρούν πως ο πρώτος τους πρόγονος, ο Mukuru, δημιούργησε τους Νεραϊδόκυκλους. Σε έναν άλλο λαογραφικό μύθο, αναφέρεται πως πρόκειται για την δηλητηριώδη ανάσα ενός δράκου στη γη, που σκότωσε τη βλάστηση.

Σχετικά πρόσφατα, σε μελέτες που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Science, ο Juergens αποδεικνύει ότι τα γυμνά κυκλικά τεμάχια πιθανότατα σχηματίζονται από τους τερμίτες Psammotermes. Είναι το μόνο είδος που βρέθηκε σε όλους τους Νεραϊδόκυκλους, είτε ήταν μικρού, είτε μεγάλου μεγέθους.

Στην θεωρία που εκπόνησε, αναφέρει πως οι τερμίτες τρώνε τις ρίζες της βλάστησης, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται άγονα κυκλικά σχήματα. Στην εξωτερική άκρη του κύκλου, μεγαλώνουν ψηλότερα χόρτα λόγω του επιπλέον νερού στο έδαφος από τις κενές περιοχές – και ονομάζονται πολυετείς ζώνες.

Η έλλειψη χόρτου στο κέντρο, υποθέτει ο Juergens, σημαίνει ότι το νερό της βροχής δεν χάνεται μέσω της εξάτμισης από τα φυτά. Ταυτόχρονα, το νερό βυθίζεται γρήγορα σε ένα βαθύτερο στρώμα εδάφους λόγω της απουσίας βλάστησης. Αυτό το επιπλέον νερό του εδάφους βοηθά τα πολυετή, ή μακρόβια, φυτά να αναπτυχθούν στα όρια των άγονων τμημάτων, τα οποία με τη σειρά τους βοηθούν τους τερμίτες να επιβιώσουν σε ένα εχθρικό περιβάλλον.

Ο Juergens διαπίστωσε επίσης ότι οι κύκλοι των νεραϊδών, λόγω του μοναδικού τους περιβάλλοντος, προσελκύουν μυρμήγκια, μέλισσες, σφήκες, μικρά ζώα και άλλα φυτά. Οι τερμίτες χρησιμεύουν επίσης ως τροφή για ζώα της ερήμου, όπως τα γκέκο, οι αλεπούδες και τα τσακάλια.

«Οι κύκλοι των νεραϊδών μπορούν να θεωρηθούν ως ένα εξαιρετικό παράδειγμα αλλογενούς μηχανικής οικοσυστήματος που οδηγεί σε μοναδικά τοπία με αυξημένη βιοποικιλότητα, που οδηγούνται από βασικούς πόρους όπως το μόνιμα διαθέσιμο νερό, η πολυετής φυτική βιομάζα και η πολυετής βιομάζα τερμιτών», γράφει στη μελέτη του.

Ίσως τελικά, το φαινόμενο των Νεραϊδόκυκλων, βρήκε την επιστημονική του εξήγηση!