από την Λίλιαν Σίμου

To πρότυπο της Αντιαυταρχικής εκπαίδευσης

Ήμουν ακόμη στο Γυμνάσιο ή ίσως στο Λύκειο, όταν άκουσα να μιλούν για ένα σχολείο-πρότυπο, ένα σχολείο σχεδόν σαν παραμύθι, με το περίεργο όνομα «Summerhill» (δηλαδή, καλοκαιρινός λόφος). Σχολείο ήταν αυτό, ή τόπος για διακοπές;  είχα αναρωτηθεί.

Από τότε ασχολήθηκα, έψαξα κι έμαθα για το διαφορετικό αυτό σχολείο, που ήταν τριγμός στο σκληρό παιδαγωγικό σύστημα των αρχών του προηγούμενου αιώνα (από το 1921!) στην Αγγλία, αλλά και σε πολλά άλλα κράτη. Από τότε και μέχρι την νέα χιλιετία, το Summerhill έχει κατ’ επανάληψη συκοφαντηθεί, διωχθεί (η τελευταία δίκη του Αγγλικού Υπουργείου Παιδείας έγινε το 2000!), αλλά μέχρι τώρα κερδίζει και αντιστέκεται, σε πείσμα των αραχνιασμένων μυαλών κάποιου συστήματος, που θέλει η παιδεία να είναι αγγαρεία κι όχι ευχαρίστηση, που θέλει την αποστήθιση κι όχι την κατανόηση, την επίπεδη και μονόπλευρη μόρφωση κι όχι την αντίληψη και την αίσθηση της γνώσης.

Λόγω του ότι με ενδιέφερε να γίνω παιδαγωγός, το σύστημα αυτό αντιπροσώπευε για μένα ένα όμορφο όνειρο, που σήμερα κλείνει πλέον σχεδόν έναν αιώνα ζωής, υπερήλικας πια, αλλά πάντα νέο και δροσερό, σαν τις καρδιές των δημιουργών του. Τι το διαφορετικό είχε κι έχει όμως αυτό το σχολείο, που δημιούργησε τόση αναστάτωση σε εκπαιδευτικούς, δημοσίους υπαλλήλους, κυβερνητικούς παράγοντες, ψυχολόγους;

Μιλούσε για την αντιαυταρχική εκπαίδευση. Για την ελευθερία μέσα στο σχολείο, για τον σεβασμό των ατομικών δικαιωμάτων των μικρών μαθητών και κανόνων που διέπουν την μαθητική τους ζωή.

Το σχολείο είναι ένα προοδευτικό, μικτής εκπαίδευσης, τοπικό σχολείο, που ιδρύεται από Α. Neill το 1921 με την πρόθεση να είναι, όπως το έλεγε, ένα “ελεύθερο σχολείο”, ακολουθώντας τη δική του γραμμή, χωρίς την επιβολή της κρατικής εκπαιδευτικής μηχανής. Η ελευθερία στην οποία αναφερόταν ο Νηλ, αυτός ο ξεχωριστός παιδαγωγός,  ήταν η προσωπική ελευθερία των παιδιών που είχε στην ευθύνη του. Το Summerhill είναι πρώτα απ’ όλα ένας τόπος, όπου τα παιδιά μπορούν να ανακαλύψουν ποια είναι τα ίδια και ποια είναι τα ενδιαφέροντά τους μέσα στην ασφάλεια που παρέχει μία μη-κρατική, δημοκρατική κοινότητα.

Ο Νηλ έσκυψε πάνω από το παιδί, καθώς θεώρησε πως δεν υπάρχουν φρικτά παιδιά εκ γενετής, αλλά παιδιά που τους έχει συνθλίψει η κοινωνία, η οικογένεια, το σχολείο το ευαίσθητο μέρος του ψυχισμού τους και τα έκανε επιθετικά ή αντίθετα, απόλυτα παθητικά,  και που κάποτε, σαν ενήλικες, θα ξεσπάσουν την κρυμμένη τους οργή ή τον πόνο, πάνω σε άλλη γενιά παιδιών. Ένας φαύλος κύκλος αρρωστημένων ανθρώπων. Σκέφθηκε με αγάπη για τα παιδιά, με την καρδιά σαν παιδαγωγός και τότε κατάλαβε, πως αν είχε κάποια παιδιά που θα μεγάλωναν χωρίς καταπίεση, φόβο, τιμωρία, εξαναγκασμό, αλλά με την έννοια της ελευθερίας, θα έδιωχνε το μίσος, την αγανάκτηση, την σκληρότητα και την προκατάληψη από αυτές τις άγουρες ακόμη ψυχούλες.

Αν και δίσταζε να χρησιμοποιήσει τη λέξη «αγάπη» λόγω της κακής της χρήσης κι εκμετάλλευσης (στο όνομα της αγάπης, γίνονται μεγάλα εγκλήματα!), έλεγε χαρακτηριστικά :

«Πολέμησε την αρρώστια του κόσμου όχι με φάρμακα, όπως τα ηθικά διδάγματα και οι τιμωρίες, αλλά με φυσικά μέσα – την επιδοκιμασία, την τρυφεράδα, την ανοχή…»

Ο Νηλ, κάλεσε σε συνεργασία και σε εγρήγορση όλους τους γονείς του κόσμου, γράφοντας αξιόλογα βιβλία, όπου έλεγε πως ένα δύσκολο παιδί, είναι έτσι γιατί μεγαλώνει σε δύσκολο περιβάλλον. Και η μόνη σωστή θεραπεία του, είναι η θεραπεία της δυστυχίας του. Το δύσκολο και δυστυχισμένο παιδί, αν το αφήσουμε για γίνει δυστυχισμένος ενήλικας. Τότε, θα γίνει ενδεχόμενα ένας ταραξίας, θα μισεί, θα εχθρεύεται τους άλλους, θα ζει μέσα στην ανισορροπία. Θα κάνει άλλους νεώτερους ανθρώπους ανισόρροπους ψυχικά. Ένας σωστός εκπαιδευτικός, πρέπει πέρα από την στεγνή κι επίπεδη μόρφωση, να εκπαιδεύσει κυρίως αυτούς που θα γίνουν μια μέρα ευτυχισμένοι άνθρωποι!

Υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά γνωρίσματα του σχολείου :

το πρώτο είναι ότι όλα τα μαθήματα είναι προαιρετικά. Οι δάσκαλοι και οι κατηγορίες  μαθημάτων διδακτέας ύλης είναι διαθέσιμοι στους προγραμματισμένους χρόνους, αλλά τα παιδιά μπορούν να αποφασίσουν εάν να παρευρεθούν ή όχι. Αυτό τους δίνει την ελευθερία να κάνουν τις επιλογές για τις ζωές τους και σημαίνει ότι εκείνα τα παιδιά που παρευρίσκονται στα μαθήματα έχουν επιλέξει πως έχει σημασία γι’ αυτά να μάθουν. Πολλοί θα πιστέψουν πως αν δεν πιεστεί ένα παιδί, δεν θα θελήσει να ακολουθήσει τη μαθητική ζωή φυσιολογικά και κανονικά. Ωστόσο, στο Summerhill, είναι σπάνιο για ένα παιδί να μην παρευρεθεί σε κανένα μάθημα καθόλου.  Υπάρχουν ελάχιστες περιπτώσεις, παιδιών με πολλά προβλήματα από άλλα σχολεία που έμειναν για αρκετό διάστημα μακριά από κάποια μαθήματα. Όλα όμως, μέσα στην ελευθερία που τους παρέχετο, προτίμησαν σύντομα (κι ελάχιστα αργότερα) να ενταχθούν κανονικά στις τάξεις τους.

Το δεύτερο ιδιαίτερα ασυνήθιστο χαρακτηριστικό γνώρισμα του σχολείου, είναι αυτό που ονομάζουν συνεδρίαση, στην οποία  όλοι συζητούν και ψηφίζουν τους σχολικούς νόμους κάθε εβδομάδα, οι οποίοι μπορούν και αλλάζουν. Αυτοί οι νόμοι είναι οι κανόνες του σχολείου, που καταρτίζονται κατά πλειοψηφία στις κοινοτικές συνεδριάσεις κι εκεί,  μαθητές και προσωπικό μετέχουν με μία ψήφο. Από τον διευθυντή έως τον μαθητή της πρώτης δημοτικού, όλοι έχουν μία ψήφο.  Οι κανόνες είναι σεβαστοί από όλους, καθώς όλοι συμμετέχουν στην δημιουργία τους και δεν φαίνονται σαν εξαναγκασμός, όπως στα συνηθισμένα σχολεία. Αυτοί οι κανόνες δεν είναι λίγοι, 230 για την ακρίβεια! Μάλιστα υπήρξε το 2000, συνέλευση που ψήφισε υπέρ της αύξησης των διδακτικών ωρών, κατά τρεις ανά ημέρα. Κάτι που πρέπει να τονιστεί, είναι πως το σχολείο αυτό λειτουργεί σαν κοινότητα. Δεν αρκείται μόνο στο μαθησιακό μέρος, αλλά στην εκπαίδευση μίας ολοκληρωμένης προσωπικότητας, η οποία μεγαλώνει σε ένα χώρο με ίσους όρους, σεβόμενο την ισότητα, χωρίς διακρίσεις ηλικίας, φύλου, χρώματος ή θρησκείας. Ας σημειωθεί, πως οι άγγλοι μαθητές είναι λιγότεροι από τα μισά παιδιά. Η κοινοτική ατμόσφαιρα είναι ισχυρή και το περιβάλλον για να λειτουργήσει πρέπει να είναι αρμονικό κι ισορροπημένο. Εκπαιδευτικοί και μαθητές, έχουν ίσες ευκαιρίες να θέσουν τη θέση τους και οι μαθητές δεν έχουν κυρώσεις όταν υποβάλλουν παράπονα ή ζητούν αλλαγές σε κάποιους κανόνες της καθημερινότητάς τους.

 Το αποτέλεσμα είναι ένα ισχυρό συναίσθημα της αλληλεγγύης μέσα στο σχολείο και σε όλα τα διαφορετικά μέλη του. Και είναι διαφορετικοί: εκτός από τις διαφορές ηλικίας, καθώς αποτελούν μία διεθνή κοινότητα. Πολλά έθνη αντιπροσωπεύονται συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ολλανδίας, του Ισραήλ, της Ελβετίας, των ΗΠΑ, της Κορέας και της Ταϊβάν, ενώ η Αγγλία έχει εκεί λιγότερο από τους μισούς  μαθητές.

Μαθήματα που διδάσκονται είναι : βιολογία, φυσική, χημεία συν τα μαθηματικά, αγγλικά, γλώσσες: Γαλλικά, γερμανικά, ισπανικά, ιαπωνικά, κινεζικά. Επίσης, ξυλουργική, τεχνολογία σχεδιασμού, τέχνη, φωτογραφία , δράμα , ιστορία, γεωγραφία, τεχνολογία μουσικής, εργασία του DJ,  στούντιο, ιππασία, τεχνολογία πληροφοριών στο καλά εξοπλισμένο δωμάτιο μελέτης υπολογιστών, κολύμπι στην υπαίθρια λίμνη  και απασχόληση δημιουργική στο κέντρο ελεύθερου χρόνου. Υπάρχουν πολλές αθλοπαιδιές και μουσικά μαθήματα. Στους ειδικούς δασκάλους δίνεται πολλή ανεξαρτησία στις τάξεις τους, από την άποψη της μεθόδου διδασκαλίας και των στόχων, αλλά βοηθιούνται από δύο συμβούλους προγράμματος σπουδών που έχουν το ρόλο του συντονισμού και της συζήτησης των στόχων διδασκαλίας, των μεθόδων και των πρακτικών. Οι δάσκαλοι αναμένονται, από τους σπουδαστές, για να είναι σε θέση να διδάξουν τα θέματά τους μέχρι το επίπεδο GCSE, δηλαδή ένα είδος απολυτηρίου εθνικού, που είναι στα 16 χρόνια των μαθητών.

Κατά τη διάρκεια μιας κανονικής ημέρας, τα παιδιά μπορούν να επιλέξουν να πάνε στα μαθήματα, ή να κάνουν κάτι άλλο. Οι τάξεις δημιουργικής απασχόλησης είναι πάντα διαθέσιμες, εκτός τις ώρες των γευμάτων.

Υπάρχουν κανόνες που εμποδίζουν τον ύπνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, την παρακολούθηση τηλεόρασης κατά τη διάρκεια των μαθημάτων, και δεν μπορούν να πάνε  στην πόλη πριν από το μεσημέρι που έχουν ένα μικρό διάλειμμα για τσάι Το απόγευμα, μπορούν να δουν τηλεόραση ή να ακολουθήσουν πολλές δημιουργικές και ψυχαγωγικές ασχολίες.

Φυσικά, όλα δεν είναι πάντα ομαλά και ρόδινα (σε ποιο χώρο είναι άλλωστε;). Μερικές φορές ένας μαθητής ωθεί στην εξέγερση  – συνήθως ένας νεοφερμένος  – ενδέχεται να συμπεριφερθεί με έναν όσο το δυνατόν πιο καταστρεπτικό τρόπο, παραβαίνοντας σκόπιμα πολλούς από τους γραπτούς και άγραφους νόμους της κοινότητας, δημιουργώντας αναστάτωση.

Είναι ενδιαφέρον ότι αυτά τα επαναστατικά παιδιά είναι γενικά εκείνα που έχουν φθάσει πρόσφατα στο Summerhill από ένα “συμβατικότερο” σχολείο. Αντιδρούν έτσι,  ενάντια στην άδικη και αυταρχική δομή από όπου προέρχονται επηρεασμένα, κι όπου η εξέγερση δεν ήταν δυνατή. Προφανώς, μπορούν να είναι αποδιοργανωτικοί, αλλά σύντομα οι υπόλοιποι τους κάνουν να καταλάβουν πόσο διαφορετικό είναι εκεί το περιβάλλον και αρχίζουν να απολαμβάνουν την ελευθερία Summerhill με έναν εποικοδομητικότερο τρόπο.

 «Μπορεί να σου αρέσει η ιδέα ή όχι. Αλλά αν έχεις δικά σου παιδιά, αν έχεις διδάξει παιδιά, ή ήσουν κάποτε παιδί, ένα πράγμα είναι σίγουρο: δεν θα ξαναδείς την παιδική ηλικία ή την εκπαίδευση με τον ίδιο τρόπο ποτέ πια» λόγια της κόρης του εκλιπόντος Α. Νηλ, Ζωής Νηλ Ρέντχεντ, και νυν διευθύντριας του σχολείου

Τον Μάρτιο του 2000, το Summerhill σύρθηκε άλλη μια φορά στα δικαστήρια, για να υποχρεωθεί να αλλάξει φιλοσοφία και να ενταχθεί στο τυπικό σύστημα εκπαίδευσης της Αγγλίας.

Ένα άρθρο που διάβασα και κράτησα (δυστυχώς δεν έχω το όνομα της εφημερίδας), γραμμένο από την δημοσιογράφο Ευρυδίκη Μπερσή, είχε τον χαρακτηριστικό τίτλο : «Υπόθεση Σάμμερχιλ : η ελευθερία στο εδώλιο»

«Η φαντασία δεν ανέβηκε ποτέ στην εξουσία, κάτι που ίσως αναμενόταν, παρά τις ιαχές των εξεγερμένων του ’60. Αντίθετα, ανέβηκαν διάφοροι  αξιοπρεπείς κύριοι που στην Βρετανία πήραν το όνομα «Εργατικοί» κυρίως λόγω της απέχθειάς τους προς την τεμπελιά, όπως επιβεβαιώνει και η εν εξελίξει σταυροφορία τους κατά του «άντρου της οκνηρίας», του φημισμένου αντιαυταρχικού σχολείου Summerhill. Οι επιτυχίες των αποφοίτων του Summerhill στις εξετάσεις για τα βρετανικά πανεπιστήμια, που ξεπερνούν τον εθνικό μέσο όρο, αλλά κυρίως ο πειραματικός χαρακτήρας ενός σχολείου στο οποίο ανδρώθηκαν ορισμένες από τις πλέον πρωτοποριακές εκπαιδευτικές ιδέες του αιώνα, είναι φυσικά λεπτομέρειες. Το σημαντικό είναι ότι στο Summerhill δεν υπάρχουν απουσιολόγια, καθώς η βασική αρχή της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης είναι ότι η παρουσία στα μαθήματα πρέπει να αποτελεί αποτέλεσμα ελεύθερης επιλογής κι όχι εξαναγκασμού…..»

Ευτυχώς, με την μαρτυρία και την στήριξη των ίδιων των μαθητών, το σχολείο κέρδισε κι αυτή την δικαστική διαμάχη, κέρδισε οικονομική και ηθική στήριξη από πολλούς ανθρώπους και είναι  πλέον νομικά προστατευμένο να συνεχίσει να υπάρχει. Το Summerhill σήμερα, έχει φυσικά διαφοροποιηθεί από την πρώτη εποχή του 1921, αλλά δεν άλλαξε σε φιλοσοφία.  Η επιτυχία του στην παροχή ενός ευτυχούς περιβάλλοντος για τα παιδιά και προσφορά στο να φύγουν ισορροπημένοι άνδρες και γυναίκες, είναι η ίδια η στάση ζωής του  Νηλ που έλεγε : « ο ρόλος του παιδιού είναι να ζήσει τη ζωή του  – όχι τη ζωή που οι ανήσυχοι γονείς του σκέφτονται ότι πρέπει να ζήσει, ούτε μια ζωή σύμφωνα με το σκοπό του εκπαιδευτικού που νομίζει πως ξέρει το καλύτερο.”

Εξ άλλου, το απόφθεγμα που τον χαρακτήριζε πάντοτε και είναι γραμμένο στην είσοδο του σχολείου λέει

« Προτιμώ ένα ευτυχισμένο οδοκαθαριστή, από ένα νευρωτικό σοφό»

 http://www.summerhillschool.co.uk το λινκ για το σχολείο αυτό.

Όλες οι αναρτήσεις μας καθημερινά και στις σελίδες μας

στο facebook https://www.facebook.com/liliansimou.astrolife

στο twitter https://twitter.com/astrolifegr

και  στο google+ https://plus.google.com/u/0/105197655252970962131/posts

Θέματα ψυχολογικής αστρολογίας στο: http://writersgang.com/ (Στήλη: Walking with the stars)